ҚР Конституциясының 83-бабы

Қазақстан Республикасы Конституциясының 83-бабының қолданыстағы редакциясы түсініктемелермен.

1. Прокуратура мемлекет атынан Қазақстан Республикасының аумағында заңдылықтың сақталуына заңда белгіленген шекте және нысандарда жоғары қадағалауды жүзеге асырады, сотта мемлекеттің мүддесiн бiлдiредi және мемлекет атынан қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.

2. Республика Прокуратурасы төменгі прокурорларды жоғары тұрған прокурорларға және Республика Бас Прокурорына бағындыра отырып, бірыңғай орталықтандырылған жүйе құрайды. Ол өз өкілеттігін басқа мемлекеттік органдардан, лауазымды адамдардан тәуелсіз жүзеге асырады және Республика Президентіне ғана есеп береді.

3. Республиканың Бас Прокурорын өз өкілеттігі мерзімі ішінде тұтқынға алуға, күштеп әкелуге, оған сот тәртібімен әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстінде ұсталған немесе ауыр қылмыстар жасаған реттерді қоспағанда, Сенаттың келісімінсіз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды. Бас Прокурор өкілеттігінің мерзімі – бес жыл.

4. Республика прокуратурасының құзыреті, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртібі конституциялық заңда белгіленеді.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 83-бабына түсініктеме

ҚР 2017 жылғы 10 наурыздағы Заңымен Конституцияның 83-бабының 1-тармағына түзетулер енгізілді, олар прокуратура жүйесінің құқықтық қондырмасын жетілдіруге бағытталған, құқық қорғау қызметін одан әрі жаңғырту фокусында оның функцияларын іске асыру нысандарын қайта қарауға мүмкіндік береді.

Конституцияның 83-бабы 1-тармағының жаңа редакциясы Мемлекет басшысы H. A. Назарбаевтың қоғам мен мемлекетті демократияландыруды одан әрі тереңдетуге берген бағытына сәйкес келеді, еліміздің даму логикасына және тұтастай алғанда әлемдік қоғамдастықтың даму логикасына сүйенеді1 және Конституцияның басқа да жаңалықтары сияқты, уақыттың сын-тегеуріндеріне жауап болып табылады2.

Жалпы, Конституцияның 83-бабы прокуратура қызметінің бұрынғы құқықтық мәртебесі мен негізгі бағыттарын сақтайды, олар серпінді дамып келе жатқан қоғамның қазіргі талаптарымен сәйкес келеді. Прокуратураның құқықтық жағдайы мен функцияларын айқындай отырып, Конституция осы органның құқықтық сипатын оның қоғамдық-құқықтық және жеке-құқықтық салалардағы қалыптасқан рөлі мен мақсатына қарай ескереді.

____________________

1 Қазақстан Республикасының Президенті H. A. Назарбаевтың билік тармақтары арасында өкілеттіктерді қайта бөлу мәселелері жөніндегі Үндеуі // Казахстанская правда. 2017. 26 қаңтар.

2 Қазақстан Республикасының Президенті H. A. Назарбаевтың «Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңға жария қол қою рәсімінде сөйлеген сөзі // Казахстанская правда. 2017. 13 наурыз.

Прокуратураның конституциялық функциялары, ең алдымен, Негізгі Заңның жоғары заңдық күшін қамтамасыз ету, заңдылықты нығайту және адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, сондай-ақ мемлекет пен қоғамның заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау мақсаттарына негізделген.

Конституцияның 83 бабы жаңа редакцияда прокуратураның негізгі үш функциясын бекітеді:

– мемлекет атынан Заңда белгіленген шектерде және нысандарда Қазақстан Республикасының аумағында заңдылықтың сақталуын жоғары қадағалауды жүзеге асырады;

– сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді;

– мемлекет атынан қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.

Конституциялық новелланың мәні прокуратураны жаңа, заманауи үлгіде қалыптастыру болып табылады, ол үшін Енді ситуациялық емес, заңдылықты сақтау мәселелерін кешенді шешу маңызды болуы тиіс.

Конституцияның 83-бабы нақты мәселелерді шешу прокуратураға қылмыстық-құқықтық, сондай-ақ азаматтық-құқықтық және өзге де қатынастарда тармақталған функцияларды беру мүмкіндігін қоспағанда, заң шығарушының қалауына қалдырады.

Мұндай конституциялық қондырғы еуропалық прокурорлардың Консультативтік кеңесінің «прокуратураның қылмыстық-құқықтық саладан тыс рөлі туралы» қорытындысымен сәйкес келеді, оған сәйкес мемлекеттің прокуратураның қандай да бір моделін сайлауы кез келген жағдайда ортақ және жария мүдделерді, адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғау және заңның үстемдігін қолдау мақсаттарын көздеуге тиіс, бұл прокуратура органдарының функциялары мен өкілеттіктерін нақты айқындауды талап етеді заңда, ал прокурордың өз міндеттерін орындауы заңдылық, объективтілік, әділдік және бейтараптық қағидаттарына негізделуі керек1.

83.1. Конституцияның 83-бабының 1-тармағына сәйкес прокуратура қызметінің негізгі бағыттарының бірі Қазақстан Республикасының аумағында заңдылықтың сақталуын жоғары қадағалау болып табылады.

Конституцияның 83-бабы жоғары қадағалауды оның бұрынғы редакциясындағыдай заңдардың қолданылуымен ғана шектемейді, оның нысанасын заңдылықтың сақталуымен кеңейтеді. Негізгі Заң, жоғары қадағалауды заңдылықты сақтауға бағыттай отырып, құқықтың үстемдігін нығайтуға, субъектілердің императивті нормаларды бұзбауына бағытталған, бұл құқықтық мемлекеттің жұмыс істеуінің ажырамас шарты болып табылады.

Бұрынғы редакциядан айырмашылығы, Конституцияның 83-бабының 1-тармағы қолданыстағы қағидаттық талапты бекітеді-жоғары қадағалаудың шектері заңмен белгіленеді. Тиісінше, тақырыпты, жоғары қадағалау нысанын, ол қолданылатын адамдар тобын анықтау заң шығарушының құзыреті болып табылады.

Жоғары қадағалау ретінде прокурорлық қадағалаудың Конституциялық сипаттамасы «мемлекеттік басқаруды ұйымдастыру мәселелері бойынша Қазақстан Республикасы Конституциясының 54-бабының, 61-бабы 3-тармағының 1) және 3) тармақшаларының, сондай-ақ басқа да бірқатар нормаларының ресми түсіндірілуі туралы»ҚР ҚКП-да 2008 жылғы 15 қазандағы № 8 түсіндірілді.

Көрсетілген нормативтік қаулыға сәйкес, жоғары қадағалаудың мәні прокуратура органдары өз өкілеттіктері шегінде басқа мемлекеттік органдар жүргізген, оның ішінде қадағалау өкілеттіктері бар, іс-әрекеттер мен қабылданған шешімдердің заңдылығын тексере алады, егер олар заңсыз болса, прокурорлық ден қою шараларын қабылдай алады2.

__________________

1 Еуропа Кеңесінің Министрлер комитетіне «қылмыстық-құқықтық саладан тыс прокуратураның рөлі туралы» ұсыну үшін Еуропалық прокурорлардың Консультативтік кеңесінің № 3 қорытындысы Страсбург қаласында өткен 3-ші КСЕП пленарлық отырысында қабылданды, 2008 жылғы 15-17 қазан / / КСЕП қорытындыларының жинағы, 2017 жылғы наурыз-23-бет.

«Мемлекеттік басқаруды ұйымдастыру мәселелері бойынша Қазақстан Республикасы Конституциясының 54-бабын, 61-бабы 3-тармағының 1) және 3) тармақшаларының, сондай-ақ басқа да бірқатар нормаларының ресми түсіндірілуі туралы» 2008 жылғы 15 қазандағы № 8 ҚР ҰКҚ // Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің қаулылар жинағы. – Астана, 2012 (қайта шығару). – Б. 453.

Бұл ретте прокурорлық қадағалаудың ерекшелігі прокуратура тек Қазақстан Республикасының атынан және бүкіл мемлекет шегінде жүзеге асырылатын жоғары қадағалау сатысы ретінде әрекет ететіндігінде көрінеді.

Конституцияның 83-бабының 1-тармағына сәйкес прокуратура сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді.

«Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 1-тармағын, 14-бабының 1-тармағын, 77-бабы 3-тармағының 3) тармақшасын, 79-бабының 1-тармағын және 83-бабының 1-тармағын ресми түсіндіру туралы»ҚР ҚКП-да прокуратураның сотта мемлекет мүддесін білдіру өкілеттігінің сипаттамасы 1997 жылғы 6 наурыздағы № 3 берілген.

Көрсетілген нормативтік қаулыға сәйкес Конституцияда және ағымдағы заңнамалық актілерде прокуратурадан басқа, сотта мемлекет мүдделерін білдіруді жүзеге асыратын өзге орган көрсетілмеген. Конституция прокурорға сотта мемлекеттің мүддесін білдіру міндетін жүктейді, бұл оның іс жүргізу өкілеттіктерінің көлемін арттырады. «Прокуратура сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді» деген конституциялық норманы прокуратура қызметінің конституциялық белгіленген бағыты деп түсіну керек. Прокурор сотта мемлекет мүддесінің өкілі ретінде іс жүргізу құқығына ие болады1.

___________________

«Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 1-тармағын, 14-бабының 1-тармағын, 77-бабының 3-тармағының 3) тармақшасын, 79-бабының 1-тармағын және 83-бабының 1-тармағын ресми түсіндіру туралы» 1997 жылғы 6 наурыздағы № 3 ҚР ҚПК / / Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің қаулылар жинағы – Астана, 2012 (қайта шығару). – 41-42 б.

Прокурордың сот төрелігін жүзеге асыруға қатысуының негіздері, тәртібі мен ерекшеліктері, прокурордың сотта мемлекет мүддесін білдіру кезіндегі міндеттері ҚР ҚПК, ҚР АІЖК, ҚР ӘҚБтК және өзге де заңнамалық актілермен айқындалады.

Азаматтық сот ісін жүргізуде Бас Прокурор кассациялық сатыдағы сотқа заңды күшіне енген сот актілеріне ғана наразылық келтіруге құқылы. Соттардың заңды күшіне енбеген шешімдеріне прокурор қайта қарау туралы өтінішхат енгізеді.

ҚР АІЖК-нің 54-бабының 3-бөлігінде прокурордың құқығы және субъектілер санаты көзделген, оларды қорғау үшін заңнамаға сәйкес олардың бұзылған құқықтарын қалпына келтіру және мүдделерін қорғау үшін талап-арызбен, сотқа жүгінуге құқылы.

Прокуратура мемлекет атынан қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.

Конституцияның 83-бабы 1-тармағының бұрын қолданыста болған редакциясына сәйкес прокуратура заңда белгіленген тәртіппен және шектерде қылмыстық қудалауды жүзеге асырды.

Жаңа редакцияның түбегейлі айырмашылығы-Конституция қазір прокуратураға мемлекет атынан қылмыстық қудалауды жүзеге асыруға өкілеттік береді. Конституцияның 83-бабының 1-тармағынан «заңда белгіленген тәртіппен және шектерде»деген сөздер алынып тасталды. Бұл түзетулер 83-баптың 1-тармағының нормасына басқа мағыналық мән береді, оның мазмұнын өзгертеді.

Негізгі заңның 83-бабының 1-тармағы прокуратураның мемлекет атынан қылмыстық қудалауды жүзеге асыратынын бекіте отырып, қылмыстық процестің осы кезеңінде прокуратураның жетекші рөлін ерекше атап көрсетеді. Конституция өзге мемлекеттік органдарға мұндай құқық бермейді.

Сонымен қатар, Конституция прокуратураның қылмыстық қудалауды жүзеге асыруының заңнамалық шегін белгілеуді талап етпейді. Ол прокурорды мемлекет атынан, яғни Қазақстан Республикасы атынан қылмыстық қудалауды жүзеге асыруға тікелей міндеттейді, бұл функцияны тек прокуратура ғана іске асыруды көздейді.

Бұл осы салада жеке адамның құқықтары мен бостандықтары ең осал болып табылатындығына және мемлекеттік қорғауды қажет ететіндігіне байланысты. Бұл тұрғыда заңдылықты, оның құқық қорғау әлеуетін қамтамасыз ету бойынша прокурорлық қызметтің мәні айқын көрінеді.

Конституцияның 83-бабы 1-тармағының жаңа редакциясы мемлекеттің қылмыстық-құқықтық саясатының Конституциялық новеллаларымен үйлестіруді және қылмыстық қудалау тұжырымдамасын қайта қарауды көздейді.

Бұл «Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің кейбір нормативтік қаулыларын қайта қарау туралы» 2017 жылғы 17 сәуірдегі № 2 ҚР ҚПҚ-дан келіп, онда «конституциялық түзетулер Республиканың қолданыстағы құқық жүйесіндегі Конституциясының үстемдігін қамтамасыз етуге және оны бүкіл ел аумағында сөзсіз орындауға, тізбені кеңейтуге және ерекше қорғалатын Конституциялық Кеңестің қорғалу деңгейін арттыруға бағытталған» делінген конституциялық бақылауды күшейту, сондай-ақ адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын шектеудің мазмұнын, шарттары мен шектерін нақтылау»1.

Конституция бойынша қылмыстық қудалауды жүзеге асыратын жалғыз мемлекеттік орган прокуратура болып табылатынын назарға ала отырып, қылмыстық істерді тергеуді ұйымдастырудың және жүргізудің негізгі тәсілдерін өзгерту, істің тағдырын және қылмыстық қудалау орбитасына тартылатын адамның іс жүргізу мәртебесін айқындайтын маңызды шешімдер қабылдау қажеттігі туындайды.

___________________

«Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің кейбір нормативтік қаулыларын қайта қарау туралы» 2017 жылғы 1 сәуірдегі № 2 ҚР ҚКҚК // Казахстанская правда. 2017. 21 Сәуір.

83.2. Республика прокуратурасы төмен тұрған прокурорларды республиканың жоғары тұрған және Бас Прокурорына бағындыра отырып, бірыңғай орталықтандырылған жүйені құрайды. Ол өз өкілеттігін басқа мемлекеттік органдардан, лауазымды адамдардан тәуелсіз жүзеге асырады және республика Президентіне ғана есеп береді.

Прокуратура органдарының бірыңғай жүйесін Бас прокуратура, облыстардың прокуратуралары және оларға теңестірілген (Республикалық маңызы бар қалалардың және Қазақстан Республикасының астанасының прокуратуралары, Бас әскери және көлік прокуратуралары), аудандық және оларға теңестірілген қалалық, ауданаралық, сондай-ақ мамандандырылған прокуратуралар (әскери, табиғатты қорғау, көлік, арнайы объектілердің прокуратуралары) құрайды.

Құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитеті және Бас прокуратура жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы да прокуратура жүйесіне кіреді.

Прокуратураны Бас Прокурор басқарады. Прокуратура органдарының, ведомстволары мен мекемелерінің қызметі төмен тұрған прокурорлардың жоғары тұрған және Бас Прокурорға бағынуына негізделген.

Прокуратура органдарында аудандық және оларға теңестірілген органдардан басқа, кеңесші органдар болып табылатын алқалар құрылады. Алқа отырыстарында прокуратура органдары қызметінің мәселелері, сондай-ақ Бас Прокурордың, ведомство басшысының, облыс прокурорының немесе оған теңестірілген прокурордың қалауы бойынша мүдделі тұлғалардың қатысуымен алқалы қарауды талап ететін анықталған заң бұзушылықтарға байланысты өзге де мәселелер қаралады.

Заңда белгіленген негізде және тәртіппен шығарылған прокурорлық қадағалау актілері барлық органдар, ұйымдар, лауазымды адамдар мен азаматтар үшін міндетті. Прокуратура өз өкілеттіктерін басқа мемлекеттік органдардан, лауазымды адамдардан, саяси партиялардан және өзге де қоғамдық бірлестіктерден тәуелсіз жүзеге асырады.

Прокуратура Қазақстан Республикасының Президентіне ғана есеп береді. Оның есептілігі прокуратура органдарының ерекше өкілеттіктерді жүзеге асыруы болып табылады. Осыған байланысты Мемлекет басшысы елдегі заңдылықтың жай – күйі және прокуратура қызметінің нәтижелері туралы Бас Прокурордың есебін белгіленген мерзімділікке сәйкес тыңдау арқылы-тоқсанына кемінде бір рет (Президент туралы ҚР Конституциялық заңының 13-бабының 3-тармағы) қажетті ақпаратқа ие болуға тиіс.

83.3. Республиканың Бас Прокуроры өз өкілеттігі мерзімі ішінде қылмыс орнында ұсталған немесе ауыр қылмыстар жасалған жағдайларды қоспағанда, қамауға алынбайды, күштеп әкелінбейді, сот тәртібімен қолданылатын әкімшілік жазалау шараларына ұшырамайды, Сенаттың келісімінсіз қылмыстық жауапқа тартылмайды. Бас Прокурордың өкілеттік мерзімі бес жыл.

Бас Прокурордың өкілеттік мерзімі бес жылды құрайды. Түсініктеме берілген тармаққа сәйкес Бас Прокурор қылмыс орнында ұстау немесе ауыр қылмыс жасау жағдайларын қоспағанда, қамауға алуды қолдануға, күштеп әкелуді жүзеге асыруға, сот тәртібімен қолданылатын әкімшілік жаза шараларын тағайындауға, қылмыстық жауаптылыққа тартуға Конституциялық иммунитетке ие.

________________

1 «Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабының 4-тармағын, 71-бабының 5-тармағын, 79-бабының 2-тармағын, 83-бабының 3-тармағын және 15-бабының 2-тармағын ресми түсіндіру туралы» 2003 жылғы 30 қаңтардағы № 10, «ауыр қылмыстар «санатын еске салуды қылмыстың қоғамдық қауіптілік деңгейін белгілеу деп түсіну керек, адам ауыр қылмыстарға қарағанда ауырлығы Төмен қылмыс жасаған жағдайда, тиісті органдардың келісімі міндетті және керісінше, ауыр қылмыстар мен аса қауіпті қылмыстар жасалған барлық жағдайларда талап етілмейтінін білдіреді – аса ауыр » / / Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің қаулылар жинағы-Астана, 2012 (қайта шығару). – 262-265 ББ.

Парламент Сенатының Бас Прокурорды қызметке тағайындауға, сондай-ақ оны республика Президентінің қызметке тағайындауы мен босатуына келісім беруі Парламент және оның депутаттарының мәртебесі туралы және Президент туралы ҚР конституциялық заңдарында айқындалған.

ҚР Бас Прокурорына қатысты сотқа дейінгі қылмыстық тергеу тәртібі ҚР ҚІЖК-де регламенттелген (ҚІЖК-нің 551-бабы).

Бас Прокурорды қол сұғылмаушылықтан айыру рәсімі Парламент Сенатының регламентінде егжей-тегжейлі бекітілген. Шешім қаулымен ресімделеді. Сенат келіспеген жағдайда шешім қабылдамаудың толық дәлелін қамтуға тиіс.

Бас Прокурордың бірінші орынбасары Парламент Сенатының шешімін алғаннан кейін іс бойынша одан әрі іс жүргізу заңда белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады. Бас прокурорға қатысты істі сот тәртібімен қараудың заңдылығын қадағалауды Бас Прокурордың бірінші орынбасары жүзеге асырады.

Конституциялық қол сұғылмаушылықтан айыру және лауазымды адамдардың жекелеген санаттарын жауапкершілікке тарту мәселелері «Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабының 4-тармағын, 71-бабының 5-тармағын, 79-бабының 2-тармағын, 83-бабының 3-тармағын және 15-бабының 2-тармағын ресми түсіндіру туралы» 2003 жылғы 30 қаңтардағы № 10 ҚР ҚПҚ – да түсіндірілетінін атап өткен жөн1.

83.4 Республика прокуратурасының құзыреті, ұйымдастырылуы және қызмет тәртібі Заңмен айқындалады.

Конституцияға сәйкес, бірқатар мемлекеттік органдардың мәртебесінің маңызды элементтерін Конституциямен тікелей анықтаумен қатар, мемлекеттік органдардың ұйымдастырылуы мен жұмыс істеуінің жекелеген тараптарын реттеу Конституциялық заңмен немесе заңмен жүзеге асырылуы мүмкін. Сонымен қатар, Конституцияның бірқатар нормаларының мағынасынан мемлекеттік органдардың құқықтық жағдайы Республика Президентінің Жарлықтарымен, Үкімет қаулыларымен және өзге де заңға тәуелді актілермен белгіленуі мүмкін2.

Конституцияның 83-бабының 4-тармағына сәйкес республика прокуратурасының құзыреті, қызметін ұйымдастыру және тәртібі мәселелері оның конституциялық мәртебесіне және мемлекеттік органдар құрылымындағы ерекше жағдайға байланысты тек заңның мәні болып табылады. Прокуратура қызметінің заңнамалық негізін ҚР ҚІЖК, ҚР АІЖК, ҚР ӘҚБтК, прокуратура, мемлекеттік құқықтық статистика және арнайы есепке алу, құқық қорғау қызметі туралы ҚР Заңдары және басқалар құрайды.

________________

1 сол жерде.

2 «мемлекеттік басқаруды ұйымдастыру мәселелері бойынша Қазақстан Республикасы Конституциясының 54-бабын, 61-бабы 3-тармағының 1) және 3) тармақшаларының, сондай-ақ басқа да бірқатар нормаларының ресми түсіндірілуі туралы» 2008 жылғы 15 қазандағы № 8 ҚР ҰКҚ-ны қараңыз // Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің қаулылар жинағы. – Астана, 2012 (қайта шығару). – Б. 452-453.

Прокуратура қызметін заңнамалық реттеу бірнеше кезеңнен өтті. Ұлттық прокуратураның қалыптасуын бастаған Бас Прокурорға бағынатын прокуратура органдарының бірыңғай жүйесі 1991 жылы 6 желтоқсанда құрылды1. «Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы»ҚР Бірінші Заңы 2, оны прокуратура заңдардың дәл және біркелкі орындалуын жоғары қадағалау органы деп жариялайды, 1992 жылғы 17 қаңтарда Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі қабылдады. Жаңа Конституцияның қабылдануымен 1995 жылғы 21 желтоқсанда Президент «Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы» Заң күші бар Жарлық шығарды, ол прокуратура қызметінің құқықтық өрісін өзгертті3.

2017 жылғы конституциялық өзгерістерге сәйкес 2017 жылғы 30 Маусымда «Прокуратура туралы» ҚР Заңы қабылданды, онда қызметтің мақсаты, құқықтық негіздері, ұйымдастыру және қызмет принциптері, прокурорлық қадағалау салалары (қадағалаудың негізгі бағыттары, нысанасы, нысандары, шектері мен түрлері), сотта мемлекет мүдделерінің өкілдігі және қылмыстық қудалау, құқықтық қудалау айқындалған прокуратура органдарының актілері мен жүйесі, сондай-ақ өзге де мәселелер.

Прокуратура органдарының міндеттері: адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалардың, қоғам мен мемлекеттің заңды мүдделерін қорғау және қалпына келтіру; заңдылықты бұзушылықтарды, оларға ықпал ететін себептер мен жағдайларды, сондай-ақ олардың салдарын анықтау және жою; құқық қорғау және өзге де мемлекеттік органдардың заңдылықты, құқықтық тәртіпті және қылмысқа қарсы күресті қамтамасыз ету жөніндегі қызметін үйлестіру болып табылады. Өзге міндеттер заңмен және Қазақстан Республикасы Президентінің актілерімен айқындалуы мүмкін.

Прокуратура қызметінің өзге бағыттарына: Заңдылықты, құқықтық тәртіпті және қылмысқа қарсы күресті қамтамасыз ету жөніндегі қызметті үйлестіру, өтініштерді қарау, сондай-ақ прокуратураның ведомстволарының, мекемелері мен білім беру ұйымдарының қызметі жатады.

ҚР Прокуратура туралы Заңымен жеке тарауда прокурордың мәртебесі, өкілеттіктері мен қызметінің кепілдіктері де айқындалған. Онда прокурор қызметінің құқықтары, міндеттері, құқықтық кепілдіктері, прокуратураның жауапкершілігі, еңбекті, қызметті құқықтық реттеу және қаржылық, материалдық және әлеуметтік қамсыздандырудың өзге де мәселелері регламенттеледі.

Прокуратура органдарының жұмысы Бас Прокурор шығаратын, прокуратураны ұйымдастыру мен оның қызметін реттейтін актілер негізінде құрылады: бұйрықтар, өкімдер, ережелер, нұсқаулықтар, регламенттер және басқалар.

ҚР Конституциясының 83-бабына тағы бір түсініктеме

Қазақстан Конституциясының 83-бабы Мемлекеттік органдар жүйесіндегі прокуратураның рөлін, функциялары мен құрылымын айқындайды, сондай-ақ Бас прокурордың құқықтық мәртебесі мен өкілеттік мерзімін белгілейді.

1-тармақта прокуратура мемлекет атынан Қазақстан Республикасының аумағында заңдылықтың сақталуына жоғары қадағалауды жүзеге асыратыны көрсетілген. Сонымен қатар, прокуратура сотта мемлекеттің мүдделерін білдіреді және заңда белгіленген шектер мен нысандарда мемлекет атынан қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.

2-тармақ республика прокуратурасы төмен тұрған прокурорлар республиканың жоғары тұрған және Бас Прокурорына бағынатын бірыңғай орталықтандырылған жүйені құрайтынын белгілейді. Прокуратура өз өкілеттігін басқа мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардан тәуелсіз жүзеге асырады, тек республика Президентіне ғана есеп береді.

3-тармақта Республиканың Бас Прокурорына қол сұғылмаушылық кепілдігі айқындалған, оны қылмыс орнында ұстау немесе ауыр қылмыстар жасау жағдайларын қоспағанда, тұтқындауға, күштеп әкелуге, әкімшілік жазалау шараларына тартуға немесе Сенаттың келісімінсіз қылмыстық жауаптылыққа тартуға болмайды. Сондай-ақ, Бас Прокурордың өкілеттік мерзімі бес жыл болып белгіленді.

83-баптың 4-тармағы Республика прокуратурасының құзыреті, ұйымдастырылуы және қызмет тәртібі Конституциялық заңмен айқындалатынын көрсетеді. Бұл прокуратураның қызметін заңнамалық реттеуді қамтамасыз етеді және оның тәуелсіздігі мен заң алдындағы жауапкершілігіне кепілдік береді.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 83-бабын талдауды қорытындылай келе, мынадай түйінді тұстарды бөліп көрсетуге болады:

• Прокуратура заңдылықтың сақталуын қадағалау, сотта мемлекеттің мүддесін білдіру және мемлекет атынан қылмыстық қудалауды жүзеге асыру функцияларын орындай отырып, Қазақстанның құқықтық жүйесінің маңызды элементі болып табылады.
• Прокуратура басқа мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардан тәуелсіздікке ие және тек республика Президентіне есеп береді, бұл оның құқықтық тәртіпті қамтамасыз етудегі және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдағы ерекше рөлін атап көрсетеді.
• Республика Бас Прокурорының қол сұғылмаушылық кепілдіктері осы лауазымды тұлғаның тәуелсіздігі мен сатылмауын қамтамасыз етеді, бұл өз функцияларын тиімді жүзеге асырудың маңызды шарты болып табылады.
• Конституциялық заңмен прокуратура қызметінің құзыретін, ұйымдастырылуы мен тәртібін белгілеу оның елдің құқықтық жүйесіндегі ерекше жағдайын атап көрсетеді және осы органның әрекеттерінің ашықтығы мен заңдылығына кепілдік береді.

Осылайша, Қазақстан Республикасы Конституциясының 83-бабы прокуратура жұмысының негізгі қағидаттарын, оның құрылымы мен Бас Прокурордың мәртебесін айқындайды, сондай-ақ заңға сәйкес осы органның қызметіне тиісті кепілдіктер мен реттеуді көздейді. Жалпы, 83-бап прокуратураның құқықтық тәртіпті қамтамасыз етудегі, заңдылықты сақтаудағы және сотта мемлекет мүдделерін білдірудегі рөлін атап көрсетеді, бұл мемлекет пен қоғамның тұрақтылығы мен дамуын қамтамасыз ету үшін іргелі болып табылады.