Қазақстан Конституциясы-мемлекеттің құқықтық және саяси негіздерін, мемлекеттік органдар жүйесін, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының кепілдіктерін айқындайтын Қазақстан Республикасының Негізгі Заңы. Қазақстан Конституциясы 1995 жылғы 30 тамызда қабылданды (соңғы өзгерістер мен толықтырулар 2022 жылғы 5 маусымда бүкілхалықтық референдум нәтижелері бойынша енгізілді).

Конституция мемлекет құрылатын негізгі ережелер мен қағидаларды белгілеу үшін, сондай-ақ биліктің әртүрлі тармақтарының шекаралары мен міндеттерін анықтау үшін қажет. Ол сондай-ақ елде заңдар мен құқықтық қатынастарды реттеуге негіз болады.

Конституция келесі мәселелерді реттейді:

  • Мемлекеттің сипатын және оның негізгі құндылықтарын айқындайтын Конституциялық құрылыстың негіздері.
  • Әр адамға өмір сүруге, бостандыққа, қадір-қасиетке, меншікке және т. б. негізгі құқықтарға кепілдік беретін азаматтардың құқықтары мен бостандықтары.
  • Президент, Парламент, Үкімет, сот жүйесі және басқалары сияқты мемлекеттік органдардың ұйымдастырылуы мен жұмыс істеуі.
  • Аумақтық құрылым және жергілікті басқару.
  • Халықаралық қатынастардың негіздері және Халықаралық ұйымдарға қатысу.

Қазақстан Конституциясын түсіну және білу халықтың құқықтық мәдениеті мен азаматтық белсенділігін дамытуға ықпал етеді. Бұл адамдарға қоғамдық өмірге саналы түрде қатысуға және биліктің әрекеттерін бақылауға көмектеседі.

ҚР Конституциясын білу азаматтардың құқықтық санасын қалыптастыруға және ел заңдарын құрметтеуге ықпал ететіні маңызды аспект болып табылады. Бұл сонымен қатар әртүрлі деңгейдегі билікті теріс пайдалану мен сыбайлас жемқорлықтың алдын алуға көмектеседі.

Сонымен қатар, Конституцияда адам құқықтары мен негізгі бостандықтарды қорғау туралы ережелер бар және заң алдындағы теңдікке кепілдік береді. Бұл құқықтар мен бостандықтарды білу азаматтарға оларды мемлекеттік органдар немесе басқа адамдар бұзған жағдайда пайдалануға мүмкіндік береді.

Қазақстанда тұратын немесе жұмыс істейтін шетелдік азаматтар үшін Конституцияны білу де пайдалы, өйткені ол елдің құқықтық жүйесі, Қазақстан Республикасының аумағындағы шетелдіктердің құқықтары мен міндеттері туралы түсінік береді.

Жалпы, Қазақстан Конституциясын білу құқықтық мемлекетті дамытуға, заңдылықты сақтауға және адам құқықтары мен бостандықтарын құрметтеуге ұмтылатындардың барлығына пайдалы. Бұл демократиялық институттарды нығайтуға және биліктің азаматтар алдындағы ашықтығы мен жауапкершілігін қамтамасыз етуге көмектеседі.

Конституцияның негізгі баптары

Азаматтардың құқықтары мен бостандықтары үшін, сондай-ақ мемлекеттің жұмыс істеуі үшін жиі талқыланатын және іргелі болып табылатын бірнеше негізгі мақалаларды бөліп көрсетуге болады:

  • 1-бап — Қазақстанды ең жоғары құндылығы адам болатын демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде айқындайды.
  • 3-бап — халықтың егемендігін және «билік халыққа тиесілі» қағидатын бекітеді.
  • 12-бап – барлығының заң мен сот алдында теңдігіне кепілдік береді, сондай-ақ әртүрлі белгілер бойынша, соның ішінде нәсіліне, ұлтына, тіліне, дініне және т.б.
  • 26-бап — өмір сүру құқығын бекітеді және өлім жазасына тыйым салады.
  • 33-бап — зияткерлік меншікті қоса алғанда, меншік құқығына және мүліктен мәжбүрлеп айырудан қорғауға кепілдік береді.
  • 36-бап — діни бірлестіктер мен діни бірлестіктердің бостандығын қамтамасыз етеді.
  • 39-бап — ой, ар-ождан және сенім бостандығына кепілдік береді.
  • 46-бап — білім алу құқығын, сондай-ақ бастауыш және орта білім берудің міндеттілігін белгілейді.

Бұл баптар азаматтар үшін маңызды, өйткені олар әр адамның негізгі құқықтары мен бостандықтарын анықтайды. Олар сондай-ақ құқықтық жүйені дамытуға және елдегі қоғамдық қатынастарды реттеуге негіз береді.

ҚР Конституциясына соңғы түзетулер

Мазмұны