Қазақстан Республикасы Конституциясының 94-бабының қолданыстағы редакциясы түсініктемелермен.
1. Конституция күшіне енген кезде қолданылып жүрген Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес сайланған Қазақстан Республикасының Президенті Конституция белгілеген Қазақстан Республикасы Президентінің өкілеттіктеріне ие болады және оларды 1995 жылғы 29 сәуірде республикалық референдумда қабылданған шешім бойынша белгіленген мерзім ішінде жүзеге асырады. Қазақстан Республикасы Президентінің келісімімен Республика Президенті өкілеттігінің қазіргі мерзімі Республика Парламенті Палаталарының бірлескен отырысында Палаталардың әрқайсысының депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен қабылданған Республика Парламентінің қаулысымен қысқартылуы мүмкін. Мұндай жағдайда Парламент Мәжілісі бір ай ішінде Қазақстан Республикасы Президентінің сайлауын тағайындайды. Осы сайлаудың қорытындылары бойынша сайланған Республика Президенті сайлау қорытындылары жарияланған күннен бастап бір ай ішінде ант береді және жеті жылдан кейін желтоқсанның бірінші жексенбісінде өткізілуге тиіс кезекті Президент сайлауында сайланған Республика Президенті қызметіне кіріскенге дейін өз өкілеттігін жүзеге асырады.
2. Конституция күшіне енген кезде қолданылып жүрген Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес сайланған Қазақстан Республикасының Вице-Президенті өзі сайланған мерзім аяқталғанға дейін өкілеттігін сақтайды.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 94-бабына түсініктеме
94.1. Қазақстан Республикасының Президенті H. A. Назарбаев алғаш рет 1991 жылғы 1 желтоқсанда Қазақ КСР Президентін сайлау туралы Заңның негізінде бес жылдық мерзімге жалпыхалықтық сайланды. 1991 жылғы 10 желтоқсанда Қаз Жоғарғы Кеңесі Төралқасының қаулысына сәйкес.1991 жылғы 4 желтоқсандағы «Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің салтанатты отырысы туралы» КСР, Республика жұртшылығының қатысуымен өткен салтанатты отырыста H. A. Назарбаев ант беріп, қызметіне кірісті.
Осы тарихи оқиғаны еске алу үшін мемлекеттік мереке – Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті күні – 1 желтоқсан белгіленді.
1995 жылғы 29 сәуірде республикалық референдум өткізіліп, оған республиканың сайланған Президентінің өкілеттігін 2000 жылға дейін ұзарту туралы мәселе көтерілді. Халықтың 94% – дан астамы қатысқан жалпыхалықтық дауыс беру нәтижелері бойынша республика Президентінің өкілеттігі 2000 жылғы 1 желтоқсанға дейін ұзартылды.
Республика Парламенті 1998 жылғы 7 қазанда Конституцияға Республика Президентінің өкілеттік мерзіміне қатысты өзгерістер енгізіп, оны 7 жылға дейін ұзартты. Сонымен бірге Парламент Республика Президенті H. A. Назарбаевтың келісімімен 1999 жылғы 10 қаңтарда Президентті мерзімінен бұрын сайлау өткізу туралы шешім қабылдады. ҚР сайлау туралы Конституциялық заңына сәйкес республика Президентін сайлау көрсетілген мерзімде өткізілді. Сайлаушылардың басым көпшілігі Н. Ә. Назарбаевты Қазақстан Республикасының Президенті лауазымына жаңа 7 жылдық мерзімге сайлады. Сайлау қорытындысы бойынша сайланған H. A. Назарбаев Конституцияның 42-бабының 1-тармағына сәйкес сайлау қорытындылары жарияланған күннен бастап бір ай ішінде ант беріп, қызметіне кірісті. Осы сәттен бастап H. A. Назарбаев республика Президентінің өкілеттігін жүзеге асыра бастады.
2005 жылдың көктемінде кезекті президенттік сайлау күніне қатысты өткір пікірталастың туындауына байланысты республика Парламенті депутаттарының тобы Конституциялық Кеңеске Республика Конституциясының 41-бабының 1-тармағы мен 94-бабының 1-тармағына түсініктеме беруді және Конституцияның көрсетілген нормаларының қайсысының басымдыққа ие екенін және тиісінше олардың қайсысын күнді белгілеу кезінде басшылыққа алу керектігін анықтауды сұрады Республика Президентінің кезекті сайлауы және осы күнді Парламент Мәжілісі жариялау.
Өтініштің негізі Конституцияда өтініш субъектісінің пікірінше, кезекті президенттік сайлауды өткізу мерзімдерін әр түрлі анықтайтын нормалардың болуы болды, атап айтқанда:
«Егер сіз ҚР Конституциясының 41-бабының 1-тармағын басшылыққа алсаңыз, оны президенттік сайлаудың барлық жағдайларына ортақ норма ретінде қарастыруға болады, онда кезекті осындай сайлау 2005 жылғы желтоқсанның бірінші жексенбісінде өткізілуі тиіс, өйткені қазіргі Мемлекет басшысының жеті жылдық өкілеттік мерзімі 2006 жылғы 20 қаңтарда, яғни 7 жыл бұрын сайланған күні аяқталады. Қазақстан Президенті ант берді (Республика Конституциясының 42-бабының 1-тармағына сәйкес ант беру сәті сайланған Мемлекет басшысының қызметіне кірісу сәті болып табылады).
Егер Конституцияның 94-бабының 1-тармағына негізделетін болсақ, ол сөзсіз бір рет қолдану нормасы болып табылады, яғни 1999 жылғы 10 қаңтарда өткен сайлау қорытындылары бойынша сайланған қазіргі Мемлекет басшысының өкілеттік мерзімі өткеннен кейін кезекті президенттік сайлау болған жағдайда есептелген болса, онда бұл жағдайда сайлау 2006 жылғы желтоқсанның бірінші жексенбісінде өткізілуі тиіс. Бұл ретте қазіргі Президент өкілеттіктерді жүзеге асыратын мерзім 7 жылға және 11 айдан астам уақытқа тең болады, бұл баптың талаптары тұрғысынан. 41 Конституцияны президенттік өкілеттіктің жеті жылдық Конституциялық мерзімін сақтамау деп санауға болады».
Конституциялық Кеңес мынадай ресми түсіндірме берді: «1. Конституцияның 94-бабы 1-тармағының өтініш нысанасына қатысты ережелерін олар республика Президентін сайлаудың нақты жағдайында Негізгі Заңның 41-бабының 1 және 3-тармақтарын іске асыруға қызмет ететіндей түсінген жөн. Көрсетілген конституциялық нормаларды олардың жиынтығында қолдану қажет. 2. Конституцияның 94-бабы 1-тармағының және 41-бабы 1 және 3-тармақтарының мағынасынан Республика Президентінің кезекті сайлауы 2005 жылғы желтоқсанның бірінші жексенбісінде өткізілуге тиіс » 1.
Конституциялық Кеңес осы шешімді шығарғаннан кейін Парламент Мәжілісі Мемлекет басшысының кезекті сайлауын 2005 жылғы 4 желтоқсанда жариялады.
94.2. Конституцияның осы бабының 2-тармағы Республика Президентімен бірге сайланған Республика Вице-Президентінің өкілеттігін сақтаудың уақытша мерзімдерін белгілейді.
Қазақ КСР Президентін сайлау туралы Заңға сәйкес Вице-Президент Республика Президентімен бірге 5 жыл мерзімге сайланды. 1993 жылғы ҚР Конституциясының өтпелі ережелерінің 10-бабында «Конституция күшіне енген кезде қолданылып жүрген Қазақ КСР заңнамасына сәйкес сайланған республиканың вице-президенті өз өкілеттігін кезекті президенттік сайлауға дейін сақтайды»деп көзделген. Кезекті президенттік сайлау болмағандықтан және республика Президентінің өкілеттігі Республикалық референдуммен 2000 жылға дейін ұзартылғандықтан, Вице-президенттің өкілеттігі 1996 жылдың 1 желтоқсанында аяқталуы керек еді. Алайда, 1995 жылғы Жаңа Конституцияда Вице-президент лауазымы қарастырылмағандықтан, вице-президенттің өкілеттігі жаңа Негізгі Заң күшіне енгеннен бері тоқтады.
___________________
«Қазақстан Республикасы Конституциясының 41-бабының 1 және 3-тармақтарын және 94-бабының 1-тармағын ресми түсіндіру туралы»2005 жылғы 19 тамыздағы № 5 ҚР ПКС.
ҚР Конституциясының 94-бабына тағы бір түсініктеме
Қазақстан Республикасы Конституциясының 94-бабы Конституция күшіне енгеннен кейінгі өтпелі кезеңді реттейді және Қазақстан Республикасы Президенті мен Вице-Президентінің өкілеттіктеріне қатысты болады.
94-баптың бірінші тармағы Конституция күшіне енген кезде қолданыстағы заңнамаға сәйкес сайланған Қазақстан Республикасының Президенті Президенттің Конституцияда белгіленген өкілеттіктерін иеленетінін және оларды 1995 жылғы 29 сәуірдегі республикалық референдумда шешіммен айқындалған мерзім ішінде жүзеге асыратынын белгілейді. Президенттің келісімімен өкілеттік мерзімі Парламенттің Палаталарының бірлескен отырысында әрбір Палата депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен қабылданған қаулысымен қысқартылуы мүмкін. Мұндай жағдайда Парламент Мәжілісі бір ай ішінде Президент сайлауын тағайындауға тиіс. Осы сайлаудың қорытындысы бойынша сайланған Президент сайлау қорытындылары жарияланған күннен бастап бір ай ішінде ант береді және кезекті президенттік сайлауда сайланған Президент қызметіне кіріскенге дейін өз өкілеттігін жүзеге асырады.
94-баптың екінші тармағында Конституция күшіне енген кезде қолданылып жүрген заңдарға сәйкес сайланған Қазақстан Республикасының Вице-президенті өзі сайланған мерзім аяқталғанға дейін өз өкілеттігін сақтайды делінген.
Осылайша, 94-бап Қазақстан Республикасының Президенті мен Вице-Президентінің өкілеттіктеріне қатысты Қолданыстағы ережелерден Конституцияда белгіленген жаңа ережелерге біркелкі көшуді қамтамасыз етеді.