Қазақстан Республикасы Конституциясының 29-бабының қолданыстағы редакциясы түсініктемелермен.

1. Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығын сақтауға құқығы бар.

2. Республика азаматтары заңмен белгіленген кепілді медициналық көмектің көлемін тегін алуға хақылы.

3. Мемлекеттік және жеке меншік емдеу мекемелерінде, сондай-ақ, жеке медициналық практикамен айналысушы адамдардан ақылы медициналық жәрдем алу заңда белгіленген негіздер мен тәртіп бойынша жүргізіледі.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 29-бабына түсініктеме

29.1. Денсаулық сақтау құқығы Қазақстан Республикасы азаматтарының әлеуметтік құқықтарының бірі болып табылады.

2001 жылғы 21 желтоқсандағы № 18/2 ҚР МКҚ сәйкес » Қазақстан өз азаматтарының лайықты өмір сүруіне және мемлекеттің мүмкіндіктеріне барабар тұлғаның еркін дамуына жағдай жасау жолымен әлеуметтік теңсіздікті жұмсартуға міндеттеме алатын мемлекет ретінде дамуға ниетті. Бұл ереже елдің Негізгі Заңының әртүрлі нормаларында ашылады, мысалы: азаматтардың денсаулығын қорғауға, заңда белгіленген медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін тегін алуға құқығы(29-бап)».

Азаматтардың денсаулығын сақтау құқығына Конституцияның 4-бабына сәйкес Қазақстан Республикасында қолданылып жүрген құқықтың құрамдас бөлігі болып табылатын халықаралық-құқықтық актілердің нормалары да кепілдік береді. Атап айтқанда, өнерге сәйкес. 25 ВДПВ, әрбір адам өзінің және отбасының денсаулығы мен әл-ауқатын сақтау үшін қажетті азық-түлік, киім-кешек, тұрғын үй, медициналық көмек және қажетті әлеуметтік қызмет көрсетуді қоса алғанда, осындай өмірлік деңгейге құқығы бар және жұмыссыздық, ауру, мүгедектік, кәріліктің басталуы немесе күнкөріс қаражатын жоғалтудың өзге де жағдайларын қамтамасыз етуге құқылы оған тәуелсіз жағдайлар бойынша.

Жоғарыда айтылғандардан Денсаулық сақтау құқығы мемлекеттің құқықтық, әлеуметтік, экономикалық, ғылыми сипаттағы тиісті жағдайлар жасау арқылы азаматтардың денсаулығын қорғау міндетімен сәйкес келетіндігі; Денсаулық сақтау жүйесін дамыту; салауатты өмір салтын қалыптастыруға жәрдемдесу, азаматтардың қауіпсіз, тиімді және сапалы медициналық көмек алуға теңдігін, оның қолжетімділігін, ортақ жауапкершілігін қамтамасыз ету мемлекет, жұмыс берушілер мен азаматтар жеке және қоғамдық денсаулықты сақтау және нығайту және басқа да шаралар үшін.

Сондай-ақ, осы құқықты толық іске асыру үшін мемлекет өлі тууды, балалар мен аналар өлімін азайтуды, баланың дені сау дамуын қамтамасыз ету; сыртқы орта гигиенасы мен еңбек гигиенасының барлық аспектілерін жақсарту; эндемиялық, кәсіптік және өзге де аурулардың алдын алу және емдеу және олармен күресу; барлығына медициналық көмек көрсететін жағдайлар жасау үшін қажетті іс-шараларды іске асыруы тиіс ауру кезіндегі медициналық көмек.

Сонымен қатар, денсаулық сақтау құқығы Негізгі Заңның 31-бабының 1-тармағын іске асыру арқылы қамтамасыз етіледі, оған сәйкес мемлекет адамның өмірі мен денсаулығына қолайлы қоршаған ортаны қорғауды мақсат етеді.

Азаматтардың денсаулығын сақтау құқығына кепілдік беретін маңызды Нормативтік құқықтық акт ҚР Халық денсаулығы туралы Кодексі болып табылады.

Конституциялық норманы іске асыру үшін ҚР Халық денсаулығы туралы Кодексі Мемлекет Қазақстан Республикасының азаматтарына: медициналық көмекке тең қолжетімділікке; медициналық көмектің сапасына; дәрілік заттардың қолжетімділігіне, сапасына, тиімділігі мен қауіпсіздігіне; аурулардың алдын алу, салауатты өмір салтын және салауатты тамақтануды қалыптастыру жөніндегі іс-шараларды жүргізуге; жеке өмірге қол сұғылмаушылыққа, дәрілік заттарды құрайтын мәліметтерді сақтауға кепілдік беретінін бекітеді. дәрігерлік құпия; репродуктивті таңдау еркіндігі, репродуктивті денсаулықты қорғау және репродуктивті құқықтарды сақтау; санитарлық-эпидемиологиялық, экологиялық салауаттылық және радиациялық қауіпсіздік.

Бұдан басқа, ҚР Халық денсаулығы туралы Кодексі азаматтардың құқықтарын бекітеді. Бұл құқықтар конституциялық норманы дамытады және нақтылайды. Осы құқықтардың ішінде Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін тізбеге сәйкес тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін алу; тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде дәрілік заттармен және медициналық мақсаттағы бұйымдармен, оның ішінде белгілі бір аурулары (жай-күйі) бар азаматтардың жекелеген санаттарын уәкілетті орган бекітетін тізбеге сәйкес амбулаториялық деңгейде тегін немесе жеңілдікті дәрілік заттармен және мамандандырылған емдік өнімдермен қамтамасыз ету; медициналық ұйымды еркін таңдау, сапалы және уақтылы медициналық көмек; уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен айғақтар болған кезде бюджет қаражаты есебінен шетелде медициналық көмек алу; медицина қызметкерлерінің дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы дұрыс тағайындамауы және қолдануы салдарынан денсаулыққа келтірілген зиянды өтеу және т. б.

ҚР Халық денсаулығы туралы кодексінде сондай-ақ азаматтардың ана болуды қорғауға құқықтары; психикалық бұзылулары (аурулары) бар адамдардан басқа, жыныстық сәйкестендіру бұзылыстары бар адамдардың; бостандығы шектелген азаматтардың, сондай-ақ арнайы мекемелерге орналастырылған бас бостандығынан айыру орындарында сот үкімі бойынша жазасын өтеп жатқан адамдардың; шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың құқықтары жеке бекітіледі, босқындардың, сондай-ақ баспана іздеп жүрген адамдардың.

Сонымен қатар, аталған Кодекс туберкулез, ЖИТС, психикалық бұзылулар, алкоголизм, нашақорлық, уытқұмарлық сияқты белгілі бір ауруларға медициналық-әлеуметтік көмек көрсетуді айқындайды, бұл сондай-ақ мемлекет тарапынан науқастардың да, айналасындағылардың да, яғни жалпы қоғамның да денсаулығын қорғауға кепілдік болып табылады.

Бұл ретте азаматтардың денсаулықты қорғауға өзінің конституциялық құқығын іске асыруы да олардың міндеттерін туғызады, бұл мемлекеттің, жұмыс берушілердің және азаматтардың жеке және қоғамдық денсаулықты сақтау мен нығайту үшін ортақ жауапкершілігінің қағидаты болып табылады. Осылайша, аталған Кодекс азаматтардың мынадай міндеттерін бекітеді: өз денсаулығын сақтау туралы қамқорлық жасау; денсаулық сақтау ұйымдарында қолданылатын режимді сақтау; профилактикалық медициналық тексеруден өту; жеке және қоғамдық денсаулыққа қатысты медицина қызметкерлерінің, Денсаулық сақтау органдары мен ұйымдарының нұсқамаларын орындауға; өз денсаулығы мен айналасындағылардың денсаулығын қорғау жөніндегі сақтық шараларын сақтауға, медициналық ұйымдардың талабы бойынша тексеруден және емдеуден өтуге, медициналық персоналды жұқпалы аурулар және айналасындағыларға қауіп төндіретін аурулар кезіндегі өз аурулары туралы хабардар етуге міндетті.

Жеке кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар да белгілі бір міндеттерді атқаруы керек.

Өз кезегінде, денсаулық сақтау мәселелері ҚР Халық денсаулығы туралы Кодексінің нормаларымен ғана емес, сонымен қатар азаматтық, еңбек, экологиялық, әкімшілік, қылмыстық және басқа да құқық салаларының нормаларымен реттеледі.

Денсаулықты қорғаудың құқықтық шараларының ішінде денсаулыққа қол сұғушылықтан қорғау мәселелерін түбегейлі шешетін мәселелердің бірі ретінде адамның физикалық және психикалық денсаулығын қорғауға бағытталған қылмыстық заңнаманы көрсету керек. Мәселен, ҚР ҚК адам денсаулығына зиян келтіруге байланысты 33-ке жуық құрамнан тұратын «адамға қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар» деген 1-тарауды қамтиды. Сондай-ақ, «Халық денсаулығы мен адамгершілікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар»атты 11-тарау бар. Жалпы, қылмыстық кодекстің барлық дерлік құрамы денсаулыққа зиян келтірумен байланысты.

Жалпы, азаматтардың денсаулықты қорғауға конституциялық құқығына профилактикалық іс-шаралар жүргізу, білікті медициналық көмек көрсету үшін жағдайлар жасау, қолайлы еңбек жағдайларын жасау, салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін жағдайлар жасау, қолайлы экологиялық жағдайлар жасау, физикалық және психологиялық денсаулықты қылмыстық қол сұғушылықтардан қорғау арқылы кепілдік беріледі.

Медициналық көмек көрсету арқылы денсаулықты қорғау құқығы: Мемлекет кепілдік берген тегін медициналық көмек көлемі шеңберінде медициналық көмек көрсету; мемлекеттің, жұмыс берушілердің және азаматтардың денсаулық үшін ортақ жауапкершілігі тетігі – міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру; ақылы қызметтер алу жолымен іске асырылады.

Денсаулық сақтау құқығы заңнамалық және заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілердің нормаларымен қамтамасыз етіледі.

29.2. Азаматтардың медициналық көмектің тегін кепілдендірілген көлеміне құқығы ҚР Халық денсаулығы туралы кодексінде өз дамуын тапты.

ҚР Халық денсаулығы туралы Кодексіне сәйкес тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі Қазақстан Республикасының азаматтарына, оралмандарға, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға бюджет қаражаты есебінен ұсынылады және барынша дәлелденген тиімділігі бар профилактикалық, диагностикалық және емдік медициналық қызметтерді қамтиды.

Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлеміне: жедел медициналық көмек және санитариялық авиация; алғашқы медициналық-санитариялық көмекті қоса алғанда, амбулаториялық-емханалық көмек, Алғашқы медициналық-санитариялық көмек маманы мен бейінді мамандардың жолдамасы бойынша консультациялық-диагностикалық көмек 2020 жылғы 1 қаңтарға дейін (2020 жылғы 1 қаңтардан бастап амбулаториялық-емханалық көмек тек қана көрсетілетін болады әлеуметтік маңызы бар аурулар кезінде, сондай-ақ айналасындағыларға қауіп төндіретін аурулар кезінде); бастапқы медициналық-санитариялық көмек маманының немесе уәкілетті орган айқындайтын ауруханаға жатқызу жағдайларының жоспарланған саны шеңберінде медициналық ұйымның жолдамасы бойынша стационарлық медициналық көмек – жолдаманың болуына қарамастан, шұғыл көрсетілімдер бойынша; бастапқы медициналық-санитариялық көмек маманының немесе медициналық ұйымның жолдамасы бойынша стационарды алмастыратын медициналық көмек; қалпына келтіру лечение және медициналық оңалту; паллиативтік көмек және мейірбике помощь уәкілетті орган белгілеген халықтың санаттарына күтім жасау.

Бұдан басқа, белгілі бір жағдайларда тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін көрсету үшін дәрілік заттармен қамтамасыз ету көзделген.

Бұл ретте, «Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабының 1-тармағын ресми түсіндіру туралы» 2001 жылғы 21 желтоқсандағы № 18/2 ҚР ӨҮК-не сәйкес Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабының 1-тармағы «Қазақстан Республикасы өзін бекітеді… ең жоғары құндылықтары адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылатын әлеуметтік мемлекет» Қазақстан Республикасының мемлекеттің нақты мүмкіндіктеріне сәйкес әлеуметтік мемлекеттің рөлін орындауға ұмтылатынын білдіреді.

Осыны ескере отырып, кепілдендірілген медициналық көмек көлемінің өзі тұрақты емес шама болып табылады.

Осылайша, «тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемінің тізбесін бекіту туралы» ҚР Үкіметінің 2009 жылғы 15 желтоқсандағы № 2136 қаулысымен тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемінің нақты тізбесі бекітілді.

Осы қаулыға сәйкес жедел медициналық көмек: шұғыл айғақтар бойынша медициналық көмек көрсетуді; шұғыл айғақтар бойынша пациенттерді медициналық ұйымдарға жеткізуді; Денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органмен немесе жергілікті атқарушы органмен келісім бойынша аудандық, облыстық, республикалық маңызы бар бұқаралық іс-шараларды (қоғамдық, мәдени-бұқаралық, спорттық және басқалар) медициналық қамтамасыз етуді қамтиды. Санитариялық авиация: пациенттің орналасқан жері бойынша медициналық ұйымда қажетті ресурстардың болмауына байланысты медициналық көмектің тиісті деңгейін көрсету мүмкін болмаған кезде халыққа шұғыл медициналық көмек көрсетуді; білікті мамандарды тағайындалған жерге жеткізуді не пациентті авиакөлік және автокөлік құралдарымен тиісті медициналық ұйымға тасымалдауды және т. б. қамтиды.

29.3. Ақылы медициналық көмек алу көрсетілетін көмек түрі тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлеміне кірмеген жағдайда азаматтардың бастамасы бойынша жүзеге асырылады. Сонымен қатар, ақылы медициналық көмек алу мемлекет кепілдік берген медициналық көмектің көлемі мен түрлеріне қарамастан, әрқайсысын таңдау құқығы болып табылады.

Ақылы медициналық қызметтерді алу негіздері ҚР Халық денсаулығы туралы Кодексінде көзделген. Ақылы медициналық қызметтерді мемлекеттік және жеке медициналық ұйымдар, жеке медициналық практикамен айналысатын жеке тұлғалар аурудың бейіні мен медициналық қызметпен айналысуға лицензиясы сәйкес келген кезде көрсетеді.

Осы Кодекстің 35-бабының 2-тармағында ақылы медициналық қызметтер көрсетілетін жағдайлар белгіленген.

Ақылы медициналық қызметтер пациент пен осы қызметтерді ұсынатын денсаулық сақтау субъектісі арасында жасалатын шарт негізінде көрсетіледі.

Ақылы медициналық қызметтер көрсетуге арналған шартта мынадай негізгі талаптар қамтылуға тиіс: медициналық көмектің түрлері мен көлемі; медициналық көмек көрсету мерзімдері; Медициналық және медициналық емес қызметтерге арналған тарифтер және оларға ақы төлеу тәртібі; Тараптардың құқықтары мен міндеттері; Шарттың қолданылуын өзгерту, толықтыру және тоқтату тәртібі; Тараптардың орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін азаматтық-құқықтық жауапкершілікті белгілеуі шарттық міндеттемелер.

Ақылы қызметтердің түрлері және оларға бағалар прейскуранты мемлекеттік, жеке медициналық ұйымдарда және жеке медициналық практикамен айналысатын жеке тұлғаларда көрнекі ақпарат арқылы халықтың назарына жеткізіледі.

Мемлекеттік денсаулық сақтау ұйымдарында ақылы қызметтердің бағасы медициналық, сервистік қызметтер көрсетуге байланысты шығындардың барлық түрлері және өзге де қосымша шығыстар ескеріле отырып айқындалады және жарты жылда бір реттен жиі емес қайта қаралуы мүмкін.

Пациенттің көру және (немесе) есту қабілеті бұзылған адамдар үшін қолжетімділігін ескере отырып, өзінің құқықтары мен міндеттері, көрсетілетін қызметтер, ақылы қызметтердің құны, оларды ұсыну тәртібі туралы ақпарат алуға құқығы бар. Пациенттің құқықтары туралы ақпарат медициналық ұйымдардың көрнекі үгіт-насихат орындарында орналастырылуы тиіс (ҚР Халық денсаулығы туралы Кодексінің 91-бабы).

Денсаулық сақтау ұйымы азаматтарға өтініш берген сәттен бастап Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен ақылы медициналық қызметтерді уақтылы және сапалы көрсетуге жауапты болады.

Ақылы қызмет көрсету үшін алынған қаражат денсаулық сақтау жүйесін қаржылық қамтамасыз ету көздерінің бірі болып табылады (ҚР Халық денсаулығы туралы Кодексінің 23-бабы).

ҚР Конституциясының 29-бабына тағы бір түсініктеме

Қазақстан Конституциясының 29-бабы азаматтардың денсаулық сақтау құқығын атап көрсетеді және елде медициналық көмек көрсетуді реттейді. Бұл мақала медициналық қызметтерге қол жетімділікті қамтамасыз ететін және олардың сипатын анықтайтын үш тармақтан тұрады.

29-баптың бірінші тармағы Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулық сақтау құқығына кепілдік береді. Бұл әрбір азаматтың денсаулығын сақтау және жақсарту үшін денсаулық сақтау қызметтеріне қол жеткізуге құқығы бар дегенді білдіреді.

29-баптың екінші тармағы республика азаматтарына заңда белгіленген медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін тегін алу құқығын береді. Бұл мемлекеттің өз азаматтары үшін қолжетімді және сапалы денсаулық сақтауды қамтамасыз ету міндеттемелерін растайды.

29-баптың үшінші тармағы мемлекеттік және жеке емдеу мекемелерінде, сондай-ақ жеке медициналық практикамен айналысатын адамдардан ақылы медициналық көмек алуды реттейді. Бұл тармақ ақылы медициналық қызметтер азаматтарға ақысыз және ақылы медициналық көмек арасында таңдау мүмкіндігін қамтамасыз ете отырып, заңда белгіленген негіздер мен тәртіпте ұсынылуы мүмкін екенін көрсетеді.

Жалпы, Қазақстан Конституциясының 29-бабы ел азаматтары үшін медициналық қызметтерге қол жеткізудің маңыздылығын атап көрсетеді және осындай қызметтерді көрсетудің негізгі қағидаттарын айқындайды. Бұл халықтың денсаулығын жақсартуға және денсаулық сақтаудың әділ жүйесін құруға ықпал етеді.