Қазақстан Республикасы Конституциясының 38-бабының қолданыстағы редакциясы түсініктемелермен.
Қазақстан Республикасының азаматтары табиғатты сақтауға және табиғат байлықтарына ұқыпты қарауға міндетті.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 38-бабына түсініктеме
Сапасы табиғи экологиялық жүйелердің, табиғи және табиғи-антропогендік объектілердің тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз ететін табиғатты сақтау Қазақстан Республикасының халқы үшін маңызды мәнге ие.
Бұл аса маңызды әлеуметтік міндет – табиғатқа және оның ресурстарына ұқыпты қарау-Қазақстан азаматтары үшін ғана емес, барлық мемлекеттік органдар, Шаруашылық жүргізуші субъектілер, табиғат пайдаланушылар, ҮЕҰ үшін де конституциялық міндет болып табылады.
ҚР Экологиялық кодексінің 7-бабында құқықтық қорғаудың мынадай объектілері бөлінеді: жер, ішкі және сыртқы сулар, жер қойнауы, атмосфералық ауа, ормандар және өзге де өсімдіктер, жануарлар дүниесі, климат және Жердің озон қабаты.
Сондай-ақ, құқықтық қорғау объектілері, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, қорықтар, қорықтар, ұлттық саябақтар, ботаникалық бақтар сияқты ерекшеленуі керек. Өйткені олар ең жоғары экологиялық құндылыққа ие.
ҚР Конституциясы азаматты табиғи ресурстарды ұқыпты ұстауға және пайдалануға міндеттейді. Бұл конституциялық норма ҚР Жер кодексінде, ҚР Су кодексінде, ҚР Орман кодексінде, ҚР Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы Заңында, ҚР жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы Заңында өзінің заңнамалық бекітілуін тапты.
Қазақстан Республикасында табиғат пайдаланушылар мен азаматтардың табиғатты қорғау және табиғатты ұтымды пайдалану жөніндегі заңнама нормаларын сақтау және орындау жөніндегі қызметіне бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың бірқатар жүйелері бар. ҚР Экологиялық кодексінде басқа да бірқатар кодификацияланған актілерде шаруашылық, ұйымдастырушылық және өзге де қызметке экологиялық ұйғарымдар бекітілген, оларды заңды тұлғалар да, шетелдіктер де, Қазақстан азаматтары да сақтауға міндетті ерекше бөлік бар.
Жерді, жер қойнауын, суды, әуе кеңістігін, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін, табиғат ескерткіштері мен табиғи ресурстарды ластанудан, бүлінуден, бүлінуден, сарқылудан, жойылудан, жоюдан және өзге де ұтымсыз және шаруашылықсыз пайдаланудан қорғау – бірінші кезектегі міндет.
Адамның әртүрлі іс-әрекеттері елеулі экологиялық қауіпті, жойылу ықтималдығына, қоршаған ортаның күйінің өзгеруіне қауіп төндіреді.
Сондықтан азаматтардың қоршаған табиғи ортаны қорғау міндеті қылмыстық, әкімшілік, азаматтық, еңбек және экологиялық заңнама нормаларымен қамтамасыз етіледі.
Қоршаған ортаны қорғау саласындағы қылмыстық құқық бұзушылықтарға қарсы күрестің ерекше маңыздылығын ескере отырып, ҚР ҚК-не «экологиялық қылмыстық құқық бұзушылықтар»деген 13-тарау енгізілді.
ҚР ӘҚБтК-де «қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды пайдалану саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтар»атты 21-тарау бар.
Азаматтық-құқықтық жауапкершілік азаматтарға келтірілген материалдық немесе экологиялық залалды өтеу міндетін жүктеуден тұрады.
Экологиялық зиянды өтеу ерікті түрде не бекітілген таксилер мен зиян мөлшерін есептеу әдістемелері бойынша соттың шешімі бойынша, ал олар болмаған кезде – келтірілген залалды ескере отырып, қоршаған табиғи ортаның бұзылған жай-күйін қалпына келтіруге жұмсалған нақты шығындар бойынша жүргізіледі.
ҚР Үкіметінің 2001 жылғы 4 қыркүйектегі қаулысымен жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы заңнаманы бұзудан келтірілген зиянды өтеу мөлшері бекітілді, сондай-ақ «Қазақстан Республикасының орман заңнамасын бұзудан келтірілген зиян мөлшерін есептеу үшін базалық мөлшерлемелерді бекіту туралы»ҚР Үкіметінің 2007 жылғы 31 мамырдағы Қаулысы қабылданды.
Экологиялық жауапкершіліктің келесі түрі тәртіптік жауапкершілік болып табылады, бұл жағдайда өзінің еңбек, қызметтік және өзге де қызметіне байланысты экологиялық теріс қылық жасаған құқық бұзушының жеке, ұйымдастырушылық сипаттағы қолайсыз салдарға ұшырау міндеті болып табылады.
Жауапкершілік шараларын қолданумен қатар, экологиялық заңнама азаматтардың белсенді өмірлік ұстанымын қалыптастыруға және қоғамдағы экологиялық мәдениетке көп көңіл бөледі. Дәл осы мақсатта азаматтардың қоршаған ортаны қорғау жөніндегі жауапкершілігін арттыру және міндеттерін орындау үшін Экологиялық кодекске экологиялық білім беру, экологиялық білім беру және қоршаған ортаны қорғау саласындағы мамандардың біліктілігін арттыру процестерін реттейтін нормалар енгізілген.
Бүгінгі таңда орта оқу орындарында және жоғары оқу орындарында оқу бағдарламасына экологиялық білім беру мәселелері бойынша оқу курстары енгізілген. Сонымен, заң факультеттерінің студенттері үшін «экологиялық құқық» курсы оқытылады. Жалпы пәндер ретінде «жаратылыстану», «экология тұжырымдамасы», «экологияның жалпы теориясы» курстары, «экономикалық экология», «экологиялық бақылау» және басқа да көптеген арнайы курстар оқытылады.
Аталған мемлекеттік шаралар кешені экологиялық құқықтық сананы және азаматтардың қоршаған ортаны қорғау конституциялық міндетін арттыруға ықпал етеді.
ҚР Конституциясының 38-бабына тағы бір түсініктеме
Қазақстан Республикасы Конституциясының 38-бабы табиғатты сақтаудың және елдің табиғи байлығына ұқыпты қараудың маңыздылығын атап көрсетеді. Бұл ереже мемлекеттің тұрақты даму мен экологиялық әл-ауқатқа деген ұмтылысын көрсетеді.
Қазақстан Республикасының азаматтары табиғатты сақтауға және табиғи байлыққа ұқыпты қарауға міндетті. Бұл әрбір азамат табиғи ресурстарды пайдалануды реттейтін заңдар мен ережелерді сақтауы керек және қоршаған ортаның ластануы мен экожүйелердің бұзылуын болдырмауы керек дегенді білдіреді.
Табиғи байлыққа ұқыпты қарау ресурстарды үнемдеуді, қалдықтарды азайтуды, материалдарды қайта пайдалануды және қайта өңдеуді, шығарындыларды азайтуды және энергияны ұтымды пайдалануды қамтиды. Азаматтар сонымен қатар биологиялық әртүрлілікті сақтау және өсімдіктер мен жануарлардың сирек кездесетін және осал түрлерін қорғау жауапкершілігін білуі керек.
Табиғатты сақтау және табиғи байлыққа ұқыпты қарау-болашақ ұрпақтың өз қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндігіне нұқсан келтірместен қазіргі ұрпақтың қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған тұрақты дамудың маңызды аспектілері. Бұл тұрғыда азаматтар экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде және табиғи ресурстарды тұрақты пайдалануда шешуші рөл атқарады.
Жалпы, Қазақстан Конституциясының 38-бабы азаматтар тарапынан табиғатты сақтау мен табиғи байлыққа ұқыпты қараудың маңыздылығын атап көрсетеді. Бұл елдің тұрақты дамуы мен қазіргі және болашақ ұрпақтың экологиялық әл-ауқатын қамтамасыз ету үшін негіз болып табылады.