Қазақстан Республикасы Конституциясының 55-бабының қолданыстағы редакциясы түсініктемелермен.
Сенаттың ерекше қарауына мыналар жатады:
1) Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынуымен Республиканың Жоғарғы Сотының Төрағасын және Жоғарғы Сотының судьяларын сайлау және қызметтен босату, олардың анттарын қабылдау;
1-1) Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынуымен Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілді бес жыл мерзімге қызметке сайлау және оны қызметінен босату;
2) Республика Президентінің Республика Конституциялық Сотының Төрағасын, Ұлттық Банкінің Төрағасын, Жоғары Сот Кеңесінің Төрағасын, Бас Прокурорын, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын тағайындауына келісім беру;
3) Республиканың Бас Прокурорын, Жоғарғы Сотының Төрағасы мен судьяларын, Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уəкілді оларға ешкімнің тиіспеуі жөніндегі құқығынан айыру;
4) Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 мамырдағы № 254 Заңымен алып тасталды;
5) Мәжілістің өкілеттіктері мерзімінен бұрын тоқтатылуына байланысты, ол уақытша болмаған кезеңде Республика Парламентінің конституциялық заңдар мен заңдар қабылдау жөніндегі функцияларын орындау;
6) Конституциямен Парламент Сенатына жүктелген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыру.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 55-бабына түсініктеме
55.1) ҚР Жоғарғы Сотының Төрағасын, ҚР Жоғарғы Сотының судьяларын Президенттің ұсынуы бойынша Сенат сайлайды және қызметтен босатады. Президенттің ұсынысы ҚР ҚК ұсынымына негізделеді (сондай-ақ Конституцияның 82-бабына түсініктемені қараңыз).
Аталған лауазымдарға кандидатуралар Сенаттың тиісті комитетінде алдын ала талқыланады. Комитет талқыланатын әрбір кандидатура бойынша Сенат отырысында жарияланатын қорытынды береді. Комитет тек дәлелді шешім негізінде Палатаға ұсынылған кандидатураларды сайлауға немесе қабылдамауға кеңес бере алады. Сенат Президент ұсынған кандидатураларды талқылай алады, бірақ егер депутаттар талап етпесе, жарыссөзді ашпауы мүмкін. Егер Сенат Президент ұсынған кандидатуралар бойынша оларды қызметке сайлау туралы шешім қабылдамаса, Президент Сенатқа сол адамдарға немесе жаңа кандидатураларға жазбаша ұсыныс енгізеді.
Сенат отырыста Жоғарғы Соттың Төрағасы мен судьяларының антын қабылдайды. Судьялар антының мәтіні сот жүйесі және судьялардың мәртебесі туралы ҚР Конституциялық Заңында айқындалған.
Сенаттың жоғарыда аталған адамдарды қызметке сайлау және қызметтен босату туралы шешімі Сенат депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен қабылданады. Егер Палата дауыс берудің өзге тәртібін айқындамаса, шешім әрбір кандидатура бойынша ашық дауыс беру жолымен қабылданады.
55.1.1) Адам құқықтары жөніндегі уәкілді бес жыл мерзімге қызметке сайлайды және Президенттің ұсынуы бойынша Сенат қызметтен босатады. Сенатқа осы құзырет ҚР 2017 жылғы 10 наурыздағы Заңымен жүзеге асырылған конституциялық реформа шеңберінде берілген.адам құқықтары жөніндегі уәкіл адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының сақталуын бақылауды жүзеге асырады, өз құзыреті шегінде оларды қалпына келтіру жөнінде шаралар қабылдайды.
Адам құқықтары жөніндегі уәкіл лауазымына Кандидатура Сенаттың тиісті комитетінде талқыланады. Талқылау қорытындысы бойынша Комитет палатаға Президент ұсынған кандидатураны сайлауды немесе одан бас тартуды ұсынатын қорытынды береді.
Сенаттың омбудсменді қызметке сайлау және қызметтен босату туралы шешімі Сенат депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен қабылданады. Егер Палата дауыс берудің өзге тәртібін айқындамаса, шешім ашық дауыс беру жолымен қабылданады.
Адам құқықтары жөніндегі уәкіл Президенттің ұсынуы бойынша Сенат қызметінен мерзімінен бұрын босатылуы мүмкін. Жоғарыда аталған адамды қызметінен мерзімінен бұрын босату үшін негіздер Президенттің «адам құқықтары жөніндегі уәкіл лауазымын белгілеу туралы»2002 жылғы 19 қыркүйектегі № 947 Жарлығында айқындалған.
55.2) Республика Президенті Сенаттың ҚР Ұлттық Банкінің Төрағасы, ҚР Бас Прокуроры және ҚР ҰҚК Төрағасы лауазымына тағайындауға келісімін алу үшін Палатаға тиісті жазбаша ұсыныс енгізеді, оның негізінде бұл мәселені Сенаттың күн тәртібіне енгізу туралы шешім қабылданады. Келісім беру тиісті комитеттің отырысында кандидатуралар алдын ала қаралғаннан кейін Сенат отырысында жүзеге асырылады. Отырысқа Республика Президентінің өкілі қатысады. Мәселені Сенат отырысында қарау кезінде лауазымға кандидатураларды Президент немесе ол уәкілеттік берген лауазымды адам ұсынады.
Егер депутаттар талап етпесе, ұсынылған кандидатура бойынша жарыссөз ашылмауы мүмкін. Сенат келіспеген жағдайда Президент Сенатқа сол немесе жаңа кандидатураларға екінші рет ұсыныс енгізеді. Палатаның шешімі Сенат депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен қабылданады. Президенттің кандидатуралары қабылданбаған жағдайда Сенат дәлелді қаулы қабылдауы тиіс.
Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы ҚР Конституциялық заңына сәйкес аталған лауазымды адамдарды Президент етіп тағайындауға келісім алдын ала не кейінгі сипатта болады.
55.3) Бас Прокурорға қол сұғылмаушылықтан айыру оны қызметке тағайындау кезіндегідей тәртіппен жүргізіледі.
Жоғарғы Соттың Төрағасы мен судьяларының қол сұғылмаушылығынан айыру оларды қызметке сайлаған кездегідей тәртіппен жүргізіледі.
Егер Сенат лауазымды адамды қол сұғылмаушылықтан айыру туралы шешім қабылдамаған жағдайда, Президент осы мәселе бойынша Сенатқа қайта жазбаша ұсыныс енгізуге құқылы.
Сенаттың шешімдері барлық жағдайларда қаулымен ресімделеді.
55.4) алынып тасталды-ҚР 2007 жылғы 21 мамырдағы Заңымен.
55.5) Парламент Мәжілісі таратылған, қызметі мерзімінен бұрын тоқтатылған жағдайда Сенат Парламенттің функцияларын орындайды.
Конституцияда көзделген жағдайларда Парламент Мәжілісінің өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін (Конституцияның 63-бабына түсініктемені қараңыз).
Мәжіліс болмаған кезеңде Парламент заң шығару саласындағы қызметін тоқтата алмайды. Бұл жағдайда ел Мәжіліс таратылған жағдайда заң шығарушы органсыз ұзақ уақыт қалмайтынына конституциялық кепілдік сақталады және Сенаттың таратылуы Парламент таратылмай – ақ орын алмайтынын ескере отырып, Конституция Сенатқа Конституциялық Заңдар мен заңдарды қабылдау бойынша республика Парламентінің функцияларын орындауға ерекше өкілеттік береді.
Сенат бұл функцияны үш рет орындады: 2007 жылғы 21 маусымнан 2 қыркүйекке дейін, 2011 жылғы 16 қарашадан 2012 жылғы 19 қаңтарға дейін және 2016 жылғы 21 қаңтардан 24 наурызға дейін. Осы кезеңдерде Сенат 164 заңды қарады және қабылдады.
55.6) Парламент Сенаты оған Конституциямен жүктелген өзге де өкілеттіктерді де жүзеге асырады (47-баптың 2-тармағы, 54, 60, 61-баптар және т.б.). Конституцияның 57-бабының 5) және 6) тармақшаларына сәйкес Палата өз құзыретінің мәселелері бойынша парламенттік тыңдаулар өткізеді, Сенат депутаттары жалпы санының кемінде үштен бірінің бастамасы бойынша Үкімет мүшелерінің өз қызметі мәселелері жөніндегі есептерін тыңдайды, олардың қорытындылары бойынша Үкімет мүшесін орындамаған жағдайда оны қызметтен босату туралы республика Президентіне өтініш қабылдауға құқылы Республика заңдарының
ҚР Конституциясының 55-бабына тағы бір түсініктеме
Қазақстан Республикасы Конституциясының 55-бабы елдегі биліктің заң шығарушы тармағының жұмыс істеуінің маңызды аспектілері болып табылатын Сенаттың айрықша өкілеттіктерін айқындайды. Осы өкілеттіктер шеңберінде Сенат жоғары лауазымды тұлғаларды тағайындауда және қызметінен босатуда, сондай-ақ олардың іс-әрекеттерінің заңдылығын бақылау мен сақтауда шешуші рөл атқарады.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы мен Жоғарғы Сотының судьяларын олардың анттарын сайлау және қабылдау арқылы сайлау және қызметтен босату. Бұл биліктің сот тармағының тәуелсіздігін қамтамасыз етеді және судьялардың қоғам мен заң алдындағы жауапкершілігін көрсетеді.
1-1. Бес жыл мерзімге қызметке сайлау және Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл қызметінен босату. Бұл елдің азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етуге және қорғауға деген ұмтылысын растайды.
Республика Президентінің Конституциялық Соттың Төрағасын, Ұлттық банктің төрағасын, Жоғары Сот Кеңесінің Төрағасын, Бас Прокурорды, Республика ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасын тағайындауына келісім беру. Бұл биліктің заң шығарушы және атқарушы тармақтары арасындағы ынтымақтастықты қамтамасыз етеді және негізгі мемлекеттік органдардың тәуелсіздігін көрсетеді.
Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл Республиканың Бас Прокурорын, Жоғарғы Сотының Төрағасын және судьяларын қол сұғылмаушылықтан айыру. Бұл заңдылықтың сақталуын және өкілеттіктерді теріс пайдаланғаны үшін жауапқа тарту мүмкіндігін қамтамасыз ету үшін көзделген шара.
Парламенттің өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтатудан туындаған Мәжіліс уақытша болмаған кезеңде конституциялық заңдар мен заңдар қабылдау жөніндегі функцияларын орындау. Бұл заң шығару процесінің үздіксіздігіне кепілдік береді және Парламент палаталарының бірі уақытша болмаған кезде де елдегі заң шығару жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
Парламент Сенатына Конституциямен жүктелген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыру. Бұл Сенаттың парламенттік жүйенің негізгі құрылымдарының бірі ретіндегі маңыздылығын және оның заң шығарушы биліктің теңгерімді жұмыс істеуіндегі рөлін көрсетеді.
Жалпы, Қазақстан Конституциясының 55-бабы Сенаттың тежеу және тепе-теңдік жүйесінің маңызды элементі ретіндегі рөлін, сондай-ақ оның жоғары лауазымды мемлекет қайраткерлерін тағайындау, бақылау және қызметтен босату саласындағы азаматтар мен мемлекет алдындағы жауапкершілігін атап көрсетеді. Бұл ашықтықты, тәуелсіздікті және негізгі мемлекеттік институттар мен лауазымды тұлғалардың іс-әрекеттерінің заңдылығын сақтауды қамтамасыз етеді.